Naar aanleiding van de Toeslagenaffaire heeft de rechtelijke macht gekeken wat haar rol is geweest en hoe dat anders kan. Dat heeft geleid tot een rapport, natuurlijk, van de Werkgroep reflectie toeslagenaffaire rechtbanken. De Werkgroep heeft drie belangrijke aanbevelingen gedaan aan de bestuursrechters:

1-wees als rechter actief, of te wel zoek uit wat de gevolgen zijn van een besluit en beoordeel of deze gevolgen evenredig zijn in het licht van het doel van de wettelijke regel;

2-bied maatwerk, zet als rechter de juridische instrumenten in om bij onevenredig gevolgen van een besluit toch tot een evenredige uitkomst te komen;

3-overleg als rechters meer en durf afwijkende uitspraken te doen.

Het heeft er alle schijn van dat bestuursrechters zich meer het lot van de burger gaan aantrekken. De eerste signalen zijn hoopgevend. De hoogste bestuursrechters hebben op 2 februari jl. een uitspraak gedaan waaruit blijkt hoe in de toekomst de rechters een besluit van de overheid moeten toetsen.

De rechters zullen meer dan vroeger moeten toetsen aan geschiktheid, noodzakelijkheid en evenwichtigheid. Dat houdt in dat rechters moeten toetsen of:

-het besluit geschikt is om het doel te bereiken;

-het besluit noodzakelijk is om het doel te bereiken (of het ook op een andere, minder ingrijpende manier kan);

-het besluit niet onredelijk bezwarend is.

Uit de uitspraak blijkt wel dat van geval van geval zal verschillen hoe dit getoetst moet worden. Het is een glijdende schaal en onder meer afhankelijk van de aard van het besluit (aanvraag of bezwarend), de aard van de rechtsgrondslag (beleidsregel of wetsregel) en of de wet de overheid ruimte geeft zelf te beslissen (de kan-bepaling of de moet-bepaling).

Bovenaan staat dat er geen onnodig bezwarende gevolgen meer mogen zijn. Als die er wel zijn, dan moet het besluit vernietigd worden.

Rechters zullen dus veel meer naar de individuele omstandigheden moeten gaan kijken. Zij krijgen -of beter gezegd: nemen- nu de ruimte om echt naar de mens achter het besluit te kijken. En dat is goed nieuws.